CZOSNEK (ALLII SATIV BULBUS)

CZOSNEK (ALLII SATIVI BULBUS) – bylina osiągająca około 70cm wysokości, posiada płaskie liście, kwiaty drobne o zabarwieniu różowym, w pozornym baldaszku, otulonym przed kwitnięciem okrywą, zawierającym oprócz kwiatów liczne cebulki. Okwiat sześciodziałkowy, sześć pręcików, wewnętrzne, z silnie rozszerzonymi, spłaszanymi nitkami; jeden słupek; owocem jest torebka.  Szczególnie wykorzystywane są cebule jako przyprawa lub są też spożywane na surowo. W niektórych krajach (np. Chiny) kwiatostany używane są jako warzywo.  

DZIAŁANIE:

Główne działania czosnku: przeciwbakteryjne, przeciwzakrzepowe, przeciwmiażdżycowe, obniżające poziom cukru we krwi, przeciwkatarne, wzmacniające odporność organizmu, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, obniżające poziom cholesterolu, przeciwinfekcyjne, zmniejszające ciśnienie krwi.

SKŁAD

W swoim składzie chemicznym czosnek zawiera lotne związki siarkowe i bakteriobójcze, olejki eteryczne, błonnik, cukry, organiczne związki siarki, takie jak alliina i skordynina A i B. Po przekrojeniu lub rozgnieceniu czosnku, następuje rozpad enzymatyczny alliiny do allicyny, czemu czosnek zawdzięcza swój intensywny i charakterystyczny zapach. Ponadto czosnek zawiera flawonoidy, flawony i witaminy z grupy B, związkiśluzowe i sole mineralne, a wśród nich związki selenu, wapnia, fosforu, żelaza i magnezu oraz niewielkie ilości uranu. Liście czosnku zawierają prowitaminę A, witaminy B1, PP i C.

MEDYCYNA LUDOWA
Na przestrzeni wieków w różnych kulturach uważany był za skuteczny środek terapeutyczny. Wymieniany w egipskim Codex Ebers jako użyteczny w zaburzeniach sercowych, guzach, środek przeciw pasożytniczy, przeciwko ukąszeniom owadów. Stosowany też jako afrodyzjak, środek przeciwgorączkowy, moczopędny, wywołujący miesiączkę, wykrztuśny, uspokajający, w leczeniu astmy, zapaleniu oskrzeli i na porost włosów.

MEDYCYNA TRADYCYJNA

Środek wspierający dietetyczne postępowanie przy podwyższonej zawartości lipidów we krwi oraz zapobiegający starczym zmianom naczyń krwionośnym. Stosowany przy profilaktyce arteriosklerozy oraz leczeniu bronchitu, przeziębień, wysokiej gorączki i astmy.

DIZAŁANIE PRZECIWBAKTERYJNE

W badaniach porównano właściwości czosnku z właściwościami powszechnie stosowanych antybiotyków w tym penicyliny, erytromecyny czy tetracykliny. Potwierdzały one dobrze znane właściwości czosnku i jednocześnie wykazały jego skuteczność w hamowaniu niektórych bakterii odpornych na jeden lub więcej antybiotyków. Czosnek to skuteczny środek antybiotyczny przeciw wielu bakteriom w tym Staphylococcus aureus, Streptococcus, Escherichia coli i Klebsiella pneumoniae. Czosnek też wykazuje właściwości przeciwgrzybicze, z perspektywy zdrowotnej najistotniejsze jest hamowanie przez czosnek rozwoju Candida albicans. Najczęściej stosowany jako naturalny antybiotyk niszczący bakterie chorobotwórcze w układzie pokarmowym i oddechowym.

WZMOCNIENIE ODPORNOŚCI ORGANIZMU

Czosnek zwiększa właściwości obronne organizmu wzmacniając i regulując układ immunologiczny. Istnieje odwrotna zależność pomiędzy częstotliwością występowania nowotworów, a spożyciem czosnku np. z obserwacji populacji wynika, że nowotwory występują rzadziej tam gdzie jest duże spożycie czosnku. Badania na ludziach pokazują, że czosnek hamuje powstanie nitrozamin (silnych związków kancerogennych) powstających podczas trawienia.

DZIAŁANIE ANTYWIRUSOWE

In Vitro świeży czosnek, allicyna i inne związki siarkowe niszczyły wirusa opryszczki, grypy rzekomej, pęcherzykowego zapalenia jamy ustnej, nieżytu nosa typu 2. Wyciąg ze świeżego czosnku działał wirusobójczo na wszystkie badane wirusy. Najsilniejsze działanie miały produkty o najwyższym poziomie allicyny i tiosulfinatów.

WPŁYW NA POZIOM CHOLESTEROLU

Według wielu wyników badań przeprowadzonych na pacjentach z początkowym poziomem cholesterolu wynoszącym 200 mg/dl spożywanie czosnku zawierającego co najmniej 1000 µg alliiny może obniżyć poziom cholesterolu o około 10-12%. Cholesterol HDL (dobry) podwyższa się o około 10%. Ponadto cholesterol LDL (zły) obniża się o około 15%, a poziom trójglicerydów obniża się zazwyczaj o 15%. Obniżony poziom złego cholesterolu (LDL), a podwyższony poziom dobrego cholesterolu (HDL) to zasadniczy cel w zapobieganiu chorobom serca i udarom.

OBNIŻENIE CIŚNIENIA KRWI

Czosnek wykazuje działanie hipotensyjne. Takie działanie przeciw-nadciśnieniowe czosnku wydaje się być powiązane z zawartością związków siarkowych i obniżaniem poziomu lipidów.

HAMOWANIE AGREGACJI PŁYTEK
Nadmierne łączenie i zlepianie się płytek krwi jest ściśle powiązane z miażdżycą tętnic, chorobami serca i udarami. W jednym z badań u pacjentów przyjmujących 900 mg czosnku o standaryzowanej zawartości alliiny lstwierdzono wzrost mikrokrążenia podstawowego o 47,6%, lepkość krwi zmniejszyła się o 3,2%, ciśnienie rozkurczowe zmniejszyło się średnio z 74 do 67 mm Hg.

INNE WŁAŚCIWOŚCI

Stwierdzono, że allicyna (spożywanie świeżego czosnku) ma istotne działanie hipoglikemiczne, czyli obniżające stężenie cukru we krwi. Działanie to wynika ze wzmocnienia metabolizmu wątrobowego i stymulacji wydzielania insuliny lub działania oszczędzającego insulinę. Czosnek jest jednym z niewielu produktów zawierających german, który zwiększa odporność organizmu poprzez pobudzenie systemu immunologicznego. Działa jako silny przeciwutleniacz - ma właściwości niszczące wolne rodniki, które między innymi przyspieszają proces starzenia się. Czosnek działa żółciotwórczo, żółciopędnie, rozkurczowo, wspomaga trawienie.  Może być wykorzystany w leczeniu przewlekłych nieżytów żołądka z niedokwaśnością soku żołądkowego oraz w stanach upośledzonego wytwarzania żółci. Czosnek posiada tez właściwości immunoochronne, moczopędne, napotne oraz w określonym zakresie antynowotworowe, a w medycynie ludowej jest uznanym afrodyzjakiem. Związki czynne czosnku znoszą bóle głowy i ułatwiają zasypianie. Stosowany zewnętrznie może być pomocny w leczeniu trudno gojących się ran, ropni, czyraków, przyspiesza bliznowacnie (stosowany zewnętrznie na skórę). Czosnek niszczy pasożyty przewodu pokarmowego, a stosowany do lewatyw może być używany do walki z owsikami u dzieci, dezynfekuje także drogi moczowe.

FORMY ZASTOSOWANIA
Czosnek jest stosowany w różnych postaciach, jako świeży, suszony, liofilizowany (suszenie sublimacyjne zamrożonych substancji), sproszkowany lub kapsułkowany. Najbardziej aktywny jest jednak  świeży rozdrobniony, roztarty, zmiażdżony (gdzie wytworzona została substancja czynna allicyna). Poddany obróbce termicznej traci swoje właściwości bakteriobójcze, zachowuje jednak aktywność przeciwgrzybiczą i działa jako antyutleniacz, przeciwdziałający arteriosklerozie, starzeniu się i nowotworom.

DAWKOWANIE

Stosując czosnek profilaktycznie należy codziennie spożywać jeden lub 2 jego duże ząbki. Świeże ząbki czosnku ściera się, kroi lub miażdży, spożywa z dodatkiem oliwy, sosu winegret, mleka, miodu lub cytryny. Dla zniwelowania ostrego zapachu czosnku botanik angielski Culpeper proponował żucie kminku i zielonej fasoli. Współczesne – równie skuteczne – metody są dwie. Jedna to wypicie kilku kieliszków czerwonego wina. Druga polega na zjedzeniu świeżej natki pietruszki lub listków mięty, tymianku, czy selera. O ile ktoś nie lubi gryzącego smaku czosnku, to może łykać olejowy wyciąg czosnku – 1 kapsułkę codziennie, wieczorem przed snem. Polecana dawka jednorazowa dla dzieci to 350 mg, dla dorosłych - 500 mg. W celach leczniczych u osób dorosłych należy stosować dawkę 1000-5000 mg/dobę.

PRZECIWSKAZANIA

Przeciwwskazaniem do stosowania świeżego czosnku są ostre nieżyty żołądka i jelit, skłonność do niskiego ciśnienia krwi,  oraz okres karmienia piersią. jego stosowanie może być niebezpieczne dla ludzi ze skłonnością do hipoglikemii.

PRZEPISY
Pasta czosnkowa: 1-3 ząbki świeżego czosnku utrzeć na miazgę, dodać natkę pietruszki lub selera, starte jabłko, łyżkę masła i wymieszać. Smarować pieczywo.
Napar: 2-4 ząbki czosnku posiekać na drobno, zalać szklanką gorącego mleka. Pićcodziennie przed snem przez 3-4 tygodnie w przewlekłych schorzeniach dróg oddechowych lub stosować jako kurację wzmacniającą.

Nalewka czosnkowa: 35 dag świeżego obranego czosnku rozetrzeći zmieszać z 200 ml czystego spirytusu. Szczelnie zamknąć i pozostawić w ciemnym chłodnym miejscu, ale nie w lodówce, na okres 10 dni. Następnie masęprzecedzić, przelać do ciemnego naczynia szklanego i pozostawić w ciemnym miejscu jeszcze na 4 dni. Po tym czasie nalewka jest gotowa do użytku. Należy przyjmować po 25 kropli 3 x dziennie z 50 ml naturalnego kefiru lub jogurtu. W celu zneutralizowania nieprzyjemnego zapachu czosnku należy zjeść natkępietruszki, jabłko, skórkę z cytryny lub pomarańczy.

UWAGA! - kurację należy przeprowadzić nie częściej niż raz w roku.

Piśmiennictwo:
1.  M.T. Murry „Encyclopedia of Nutritional Suplements”, Prima Publishing 1996. 
2.  Wiadomości Zielarskie 11/2000, Wydawnictwo Hortpress, Warszawa.
3.  M.T. Murry “The Healing Paver of Herbs”, Prima Publishing 1998.
4.  Wykład w ramach „Wszechnicy Żywieniowej” w SGGW, w dn. 17.10.2007, wygłoszony przez dr hab. Wandę Karwowską, z Katedry Żywności Funkcjonalnej i Towaroznawstwa Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW.
5.  GP Pharm medical – manual Kursu Towaroznawstwa Zielarskiego.

Magdalena Sikora

e-mail: magdalenas@truessence.eu